مقاله روانشناسی بالینی در یک نگاه
چکیده :
یکی از شاخه های علم روانشناسی , روانشناسی بالینی است .این علم به معنای درک , پیش بینی و درمان نابهنجاری , ناتوانی و آشفتگی های شناختی , هیجانی , زیست شناختی , روان شناختی , اجتماعی و رفتاری است.روانشناسی بالینی به دلایل متعددی رشد کرده است که برخی از این دلایل در حیطه روانشناسی و برخی دیگر خارج از حیطه روانشناسی می باشد.روانشناسی بالینی داراری 4 مرحله تاریخی می باشد که در ادامه 4 دسته مطرح خواهد شد.روانشناسان بالینی برای تشخیص اختلالات از روش های مختلف مانند مشاهده رفتار بیمار , مصاحبه کلینیکی , آزمون های روان شناسی , بررسی تاریخچه فردی و ... استفاده می کنند.در ادامه تاریخچه و تعریفی از روانشناسی بالینی خواهیم داشت و نکاتی در این باره مطرح خواهیم کرد.
تاریخچه در ایران:
در ایران از اوایل دهه ۱۳۵۰ اولین دوره کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی در بیمارستان روزبه گشایش یافت (شاملو ۱۳۷۰، ص ۲۳). از سال ۱۳۶۵ و به دنبال تعطیلی دوره فوق انستیتو روانپزشکی تهران عهده دار آن شد و در ۱۳۸۰ انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران در آن دایرشد. اولین دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی ایران در ۱۳۸۱ از انستیتو دانش آموخته شد (احمدرضامحمدپور، ۱۳۸۳، خبرنامه انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران ص، ۱۲-۲۲). نخستین دانش آموخته دکترای روانشناسی بالینی ایران و از اولین گروه دانشجویان ورودی کشور در این دوره دکتر نورمحمد بخشانی(خبرنامه انجمن علمی روانشناسی بالینی ایران ۱۲-۲۲ مجله اندیشه و رفتار ۱۳۸۱) استادتمام(پروفسور) گروه روانپزشکی و روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان وسردبیر مجله بین المللی رفتارهای پرخطر و اعتیاد است.
تعریف روانشناسی بالینی:
روانشناسی بالینی شاخه‌ای از روانشناسی است که به درک، پیش‌بینی و درمان نابهنجاری، ناتوانی و آشفتگی‌های شناختی، هیجانی، زیست‌شناختی، روان‌شناختی، اجتماعی و رفتاری کمک می‌کند و در گستره وسیعی از جمعیت‌های در جستجوی درمان کاربرد دارد. (رزنیک، ۱۹۹۱). نقش‌های شش‌گانه آن عبارت است از: ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار روان‌درمانگرها، پژوهش و مدیریت. غالب کارهای روانشناس بالینی در راستای درمان و تشخیص، آموزش و پژوهش است (دادستان و منصور، ۱۳۶۶).
بیشترین شمار روانشناسان در این رشته کار میکنند، یعنی رشته‌ای که سر و کارش با کاربرد اصول روان شناختی در امر تشخیص و درمان مشکلات عاطفی و رفتاری است. مثلاً بیماری روانی، بزهکاری نوجوانان، رفتار جرم‌آفرین، اعتیاد دارویی، عقب‌ماندگی ذهنی، کشمکش‌های زناشویی و خانوادگی، و سایر مشکلات خفیف سازگاری.
روانشناسان بالینی می‌توانند در بیمارستان‌های روانی، دادگاه‌های کودکان یا سازمان‌های نظارت بر بزهکاران، درمانگاه‌های بهداشت روانی، نهادهای ویژه با روانپزشکی، ارتباط نزدیک دارند.
چهار مرحله تاریخی برجسته برای روانشناسی بالینی در جهان وجود دارد:
• آغاز حرفه ۱۸۹۲-۱۹۱۴
• فرارسیدن عصر روانشناسی بالینی ۱۹۱۶-۱۹۵۴
• یکپارچگی و حرفه‌ای‌گرایی۱۹۵۴-۱۹۷۸
• خودمختاری و تعهد اجتماعی ۱۹۷۹-...
.jpg)
روانشناسی بالینی در گذشته:
کامل روانشناسی بالینی به سبب تاثیر عوامل متعدد صورت گرفت که بعضی از آنها خارج از حیطه روانشناسی بود. برای مثال پیشرفتهای حاصله در بیولوژی ،فلسفه ، سیاست و امثال آن نیز در تشکیل تاریخچه روانشناسی درمانی موثر بوده است. از عمر روانشناسی بالینی به عنوان یک رشته تخصصی و مستقل حدود 90 سال می‌گذرد تاریخ آن با تکامل روانشناسی مرضی آمیخته است و گذشته آن به زمان انسان اولیه می‌رسد. بشر اولیه امراض روانی پدیده‌ای ماورءالطبیعه می‌دانست.روشهای درمان اینگونه بیماران که تصور می‌شد دچار جن زدگی و ارواح خبیثه شده باشند عبارت بود از سوراخ کردن جمجمه به منظور آزاد کردن روح پلید و به زنجیر بستن، تنبیه جسمی و سوزاندن و انواع شکنجه‌های دیگر. در اواخر قرن هجده در فرانسه پزشکی به نام فیلیپ پنیل رئیس بزرگترین بیمارستان روانی فرانسه شد. او با اصلاحات نوع دوستانه به درمان روانی کمک کرد. در قرن نوزدهم مسمزیسم بوجود آمد. مسمز فردی بود که با استفاده از هیپنوتیزم به درمان بیماران روانی پرداخت.
رشته روانشناسی بالینی برای چه کسانی مناسب است؟
روانشناسان بالینی نیاز به مهارت بسیار زیادی درارتباطات انسانی دارند. داشتن خلاقیت و ابتکار در انتخاب رویکردها و برنامه‌های درمانی نیز اهمیت بسزایی دارد.
1- مزایا
• کمک به دیگران برای غلبه بر مشکلاتشان می‌تواند بسیار ارضاءکننده باشد.
• نیازهای و چالش‌های متفاوت هر بیمار، روانشناس بالینی را وامی دارد که در جستجوی راه حل‌های ابتکاری و خلاقانه برآید.
• امکان کار خصوصی وجود دارد.
2- معایب
• احتمال فشار کاری زیاد به دلیل طبیعت و ماهیت دشوار درمان.
• سروکار داشتن با بیماران پرتوقع، اهل جرو بحث و از نظر روانی ناپایدار.
• صرف وقت زیاد برای هر بیمار.
روانشناسان بالینی چه کار میکنند؟
روانشناسان بالینی غالباً در بیمارستانها، بخش خصوصی یا نهادهای دانشگاهی کار میکنند. آنها روشهای عملی و رویکردهای نظری متعددی را فرا گرفته‌اند. برخی از آنان در درمان اختلالات خاصی تخصص دارند. درمان بعضی از جدّیترین اختلالات روانی از قبیل اسکیزوفرنی و افسردگی بر عهده روانشناسان بالینی است.
روانشناسان بالینی علاوه بر کار کردن با بیماران، باید سابقه و پرونده معاینه، تشخیص و اهداف درمانی بیمار را نگهداری کنند. این پرونده به پیگیری روند پیشرفت درمان کمک می‌کند.
جایگاه و آینده شغلی روانشناسی بالینی:
تمامی فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، پس از پایان تحصیلات و گذراندن دوره‌ای نسبتاً کوتاه از تجربه کار بالینی و عملی، می‌توانند به صورت‌های مختلفی فعالیت حرفه‌ای داشته باشند. داشتن مطب خصوصی (پس از دریافت پروانه اشتغال از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره)، فعالیت به عنوان روانشناس یا مشاور در بیمارستانها، کلینیک‌های خدمات روانشناسی، مدارس، مراکز آموزشی و حتی سازمان‌ها، همگی از دیگر گزینه‌های شغلی این رشته محسوب می‌شوند.
نکته قابل توجه در این زمینه این است که در بین گرایش‌های مختلف روانشناسی در مقطع کارشناسی ارشد، گرایش روانشناسی بالینی وزارت بهداشت آینده شغلی به مراتب بهتری از دیگر گرایش‌های این رشته دارد.
مصاحبه بالینی:
مصاحبه از تمام روشهای متعددی که به منظور ارزیابی شخصیت افراد استفاده برده می‌شود، اهمیت بیش تری دارد؛ زیرا به وسیله ی آن می‌توان به مطالبی دست یافت که از هیچ روش دیگری به دست نمی‌آید؛ و از آنجا که در مصاحبه به هیچ نوع وسیله ی خاصی نیاز نیست، از این‌رو این روش همیشه و به آسانی در دسترس روان شناسان است.آنچه در مصاحبه به دست می‌آید، هنگامی اهمیت می‌یابد که تفسیر شود. در تفسیر می‌توان متوجه اشتباهات قابل ملاحظهٔ مصا حبه کننده شد. البته در این مرحله ممکن است روان شناسان به علل گوناگونی مانند تعصبات شخصی، تئوری‌های نادرست و گرایش‌های مختلف عاطفی، در تعبیر نتایج مصاحبه، راه اشتباه را بپیماید.روان شناس نه تنها به مطالبی که مصاحبه شونده بیان می‌کند نیاز دارد، بلکه نحوهٔ ادای مطالب و واکنش‌های عاطفی که مصاحبه شونده از خود نشان می‌دهد و نیز رابطه ی عاطفی و فکری که مصاحبه کننده با مصاحبه شونده دارد، مهم است و مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
روشهای برگزاری مصاحبه:
۱. روش مستقیم - در این روش، روانشناس پرسش‌های خود را از پیش تهیه کرده‌است و در هنگام مصاحبه آنها را می‌پرسد و به جزئیات رفتار شخص پی می‌برد. روانشناس ممکن است از این روش برای گردآوری هرچه بیشتر اطلاعات، در مدت زمان محدود بهره بگیرد. البته خطرات این روش زیاد است. مثلاً ممکن است بیمار تصور کند که فقط هر چه را که روانشناس می‌پرسد باید پاسخ بدهد و در نتیجه اطلاعاتی را که در مورد آنها پرسشی نشده، در اختیار روان شناس قرار ندهد. دیگر این که پرسش کردن زیاد و سریع ممکن است بیمار را دچار حالت تدافعی کند و در نتیجه بیمار از دادن اطلاعات کافی خودداری نماید. مورد دیگر این که ممکن است بیمار فکر کند که روان شناس می‌خواهد او را مورد بازپرسی قرار دهد و نقاط ضعف او را بیابد و یا حتی او را دیوانه تصور کند.
۲. روش غیر مستقیم - در این روش، روانشناس به طور غیر مستقیم پرسش‌هایی می‌کند تا بیمار را به موضوعات مهم و قابل بحث هدایت کند. روان شناس باید به بیمار بفهماند که تنها وظیفه ی روان شناس کمک به اوست. در این روش روان شناس به بیمار اجازه می‌دهد که بخش عمده ی مصاحبه را اداره کند و خود بیشتر و با دقت به سخنان او گوش می‌دهد
ویژگی های روانشناسی بالینی:
وظایف روانشناسی بالینی متنوع و مختلف است و به موسسه‌ای که روان شناسی در آن کار می‌کند و همچنین به نوع تحصیلات و تعلیمات عملی که داشته است بستگی دارد. برای مثال وظایف روان شناسی بالینی در بیمارستان روانی ممکن است منحصر به تشخیص بیماری از طریق تست باشد یا به روان درمانی بپردازد یا مشغول تحقیقات شود و یا تعلیم عده ای را به عهده بگیرد. روان شناس بالینی ممکن است در مدارس ، مراکز مشاوره کودکان ، زندانها ، بیمارستانها ، دانشگاهها ، پرورشگاهها ، کودکستانها ، وزارت کار ، کارخانه‌ها و انواع دیگر موسسات انجام وظیفه کند.
روانشناسان بالینی به چه مدرکی نیاز دارند:
هر چند برخی افراد با مدرک کارشناسی ارشد نیز به کار می‌پردازند امّا اغلب فرصت‌های شغلی نیازمند مدرک دکتری در روانشناسی بالینی می‌باشند. در برخی از دوره‌های تحصیلات تکمیلی روانشناسی بالینی، فارغ‌التحصیلان رشته‌های دیگر هم پذیرفته می‌شوند امّا غالباً توصیه می‌شود که دانشجویان قبل از شروع دوره تحصیلات تکمیلی در روانشناسی بالینی، مدرک کارشناسی خود را در رشته روانشناسی بگیرند.
نتیجه:
روانشناسی بالینی با معاینه، تشخیص، درمان و جلوگیری از اختلالات ذهنی سروکار دارد. با وجودی که روانشناسان بالینی غالباً در مراکز درمانی و بهداشتی کار میکنند امّا پزشک نیستند و دارو تجویز نمی‌کنند. روانشناسی بالینی بزرگترین حوزه در بین حوزه‌های روانشناسی است. روانشناسی بالینی خود دارای چند رشته تخصصی است که از آن میان می‌توان به سلامت روانی کودکان، سلامت روانی بزرگسالان، اختلالات هیجانی، سوء مصرف دارو، ناتوانی‌های یادگیری و روانشناسی سلامت اشاره کرد. وان‌شناسی بالینی شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به بحث در زمینه اختلالات روانی و تشخیص آنها و درمان می‌پردازد. از عمر روانشناسی به شکل علمی و منظم فقط حدود یک قرن می‌گذرد. ولی رشد آن در چند سال اخیر اعجاب آور بوده است. این رشته هم مانند علوم دیگر فرمان با ازدیاد روزافزون دانش رشته‌های تخصصی بوجود آمد و امروزه در امریکا حدود 30 - 20 بخش دارد و هر بخش علاقه و مهارت خاصی را عرضه می‌کند. ولی در 20 سال اخیر هیچ یک از رشته‌های روان شناسی به اندازه روانشناسی بالینی پیشرفت نکرده است و تعداد افرادی که در این بخش تحقیق میکنند از رشته‌های دیگر روانشناسی به مراتب بیشترند.
مقاله روان شناسی بالینی که مطالعه نمودید در واحد تحقیق وتوسعه مرکز آموزش مجازی پارس تهیه و تدین گردیده است.
