مقاله بورس
مقدمه
بورس اوراق بهادار، بازار متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران و یا معامله گران طبق مقررات قانون بازار اوراق بهادار، مورد داد و ستد قرار می گیرد و به صورت شرکت سهامی عام تاسیس و اداره می شود.
در دو دهه اخیر، پیچیدگی و تنوع ابزارهای مالی گسترش چشمگیری در اروپا، آمریکا و کشورهای خاور دور داشته، حتی پاره ای از این ابزارها در بازارهای مالی بین المللی مورد معامله قرار گرفته و بازارهای سرمایه در این ارتباط به شدت جهانی شده اند. با جهانی شدن بازارهای مالی در سراسر دنیا، واحدهای اقتصادی که در هر کشور در جستجوی سرمایه و تامین مالی می باشند، دیگر ناچار نیستند خود را به بازار داخلی محدود کنند.
پیشرفتهای تکنولوژیک، یکپارچگی و کارآیی بازارهای مالی جهانی را افزایش داده است. پیشرفت وسایل و ابزارهای ارتباطی، مشارکت کنندگان دربازار را در سراسر جهان به هم می پیوندد و در نتیجه می توان سفارشها را در طول چند دقیقه به انجام رساند.
پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر، همراه با پیشرفت شبکه ارتباطات، انتقال اطلاعات لحظه به لحظه درباره بهای اوراق بهادار و دیگر اطلاعات ضروری را به سرمایه گذاران، در اغلب نقاط جهان میسر کرده است. بنابراین، بسیاری از سرمایه گذاران می توانند به بازار جهانی نظارت داشته باشند و در عین حال تجزیه و تحلیل کنند که این اطلاعات چه تاثیری بر وضع خطرساز و بازده مجموعه ابزارهای مالی آنها دارد.
.jpg)
تاریخچه مختصری از بورس در جهان
واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام وارند بورس گرفته شده که در اوایل سده پانزدهم در شهر بروژبلژیک زندگی می کرد و صرافان شهر در برابر خانه او گرد هم می آمدند و به دادو ستد کالا و پول می پرداختند. بعدها نام او به مکانهایی اطلاق شدکه محل داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است.
نخستین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، سال 1460 میلادی در شهر انورس کشور بلژیک تاسیس شد. اما باید توجه داشت که اگر شرکتهای سهامی متولد نمی‌شدند، بورس هرگز قابلیت تولد نمی‌یافت، در این مورد باید منشأ نخستین شرکتهای سهامی را در روسیه تزاری که در سال 1553 و همچنین کمپانی هند شرقی انگلستان در سال 1602 میلادی شکل گرفتند، جستجو کنیم.
به هنگام جهش معاملات بورس و تحقق آن، دولتهای اروپایی، مانند: انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت این نهاد را وضع کردند. پیش از اینکه امنیت سرمایه گذاری به خطر افتد، ضمانت اجرای قانون وضع شد تا از هرگونه تقلب و تزویر و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.
بورس در ایران
بازار متشکل سرمایه بورس در ایران کاملاً نو و با سرعت فوق العاده ای در حال دگرگونی و تکامل است. بازار سرمایه به معنای بازاری است که در آن تقاضای وجوه بلندمدت تامین می شود. بازار سرمایه با تاسیس بانک برنامه در سال 1325 که بعدها بانک اعتبارات صنعتی نامیده شد، بوجود آمد. بیش از آن اعتبارات بلندمدت که مقدار آن قابل توجه نبود به طور عمده از راه وامهای بانک ملی ایران تامین مالی می شد. تنظیم نخستین برنامه عمرانی هفت ساله و اجرای آن از سال 1328 لزوم ایجاد بانکهای توسعه ای و تخصصی را برای تامین منابع مالی بلندمدت نمایان ساخت. در سال 1338 بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران با مشارکت بخش خصوصی و موسسات خارجی به عنوان نخستین بانک تخصصی تاسیس شد که هدف از ایجاد آن کمک به گسترش فعالیتهای بخش خصوصی در صنعت و معدن بود.
بطور کلی بازار دست اول، دو ویژگی عمده دارد
اول: بازاری است که در آن تشکیل سرمایه صورت می گیرد.
دوم: سهام و اوراق قرضه منتشر شده شرکتها، برای نخستین بار در این بازار عرضه می شوند و مورد معامله قرار می‌گیرند.
در برابر دادو ستدهای بعدی، اوراق بهادار (داراییهای مالی) در بازارهای دست دوم (ثانویه) انجام می شود. بنابراین بورس اوراق بهادار یک بازار ثانویه سهام است که در این بازار، سهامی که پیشتر منتشر شده است خرید و فروش می شود. (خدابخش، 1384)
مزایای حضور شرکتها در بازار ثانویه به قرار زیر است:
1. استفاده از معافیت های مالیاتی: شرکتهایی که در بورس مورد پذیرش قرار می‌گیرند تا مادامی که از لیست سازمان بورس و اوراق بهادار خارج نشده باشند، می توانند نسبت به نرخ مقطوع مالیات از 10 درصد معافیت بهره مند شوند.
2. امکان افزایش سرمایه از راه بازار و امکان توسعه فعالیت: در بورس به جهت تمرکز سرمایه و تشکیل بازار هدفمند، امکان افزایش سرمایه بسیار ساده تر از زمانی است که شرکتها در این بازار حضور نداشته باشندو در چنین حالت هزینه های بیشتری را متحمل می شوند.
3. انتشار اوراق قرضه: براساس قانون تجارت این امکان برای شرکتهای سهامی عام امکان پذیر است.
4. کسب وجهه و اعتبار: ورود بورس و عبور از فیلترهای نظارتی و کنترلی آن موجب افزایش اعتبار آنها شده، موجبات منافعی را برای شرکت فراهم می سازد.
5. امکان افزایش دریافت تسهیلات از سیستم بانکی.
6. استفاده از ارزیابی عملکرد مدیران و کارشناسان بازار.
7. تعیین ارزش روزانه کل شرکت توسط بازار.
8. ارائه عملکرد تصمیم گیری مدیران با توجه به تغییرات قیمت سهام.
9. ایجاد تغییرات اساسی و شفاف سازی در سیستم های گزارش دهی مالی و برنامه ریزی شرکت.
نقش ابزارهای مالی
داراییهای مالی بعنوان داراییهای نامشهود طبقه بندی می شوند. مالکیت دارایی مشهود با انتشار یکی از انواع داراییهای مالی، ابزار بدهی یا ابزار سرمایه تامین مالی می شود. این داراییها به سه گروه طبقه بندی می شوند:
گروه اول: بدهی‌ای که ادعای مقابل آن ثابت است
گروه دوم: صاحب سرمایه (دارنده سهام یا سهامدار) از سود، مانده را مطالبه می‌کند
گروه سوم: برخی از اوراق بهادار آمیزه‌‌‌ای از هردو گروه را مطالبه می کنند، و ابزار مالی در اختیار آنها دوزیستی یا دو رگه نامیده می شود که سهام ممتاز و اوراق قرضه قابل تبدیل از این گروه هستند.
قراردادهای آتی یا آینده، موافقتنامه‌ای است که به موجب آن طرفین موافقت می‌کنند که معامله یک دارایی مالی را با بهای از پیش تعیین شده، در زمانی مشخص، در آینده انجام دهند. بنابراین یک طرف با خرید دارایی مالی و طرف دیگر با فروش آن موافقت می کند. هر دو طرف موظف به اجرای قرارداد هستند و هیچ یک از آنها نباید کارمزدی مطالبه کند. در مقابل قرارداد اختیار معامله، به دارنده قرارداد اختیار می‌دهد اما او را موظف نمی کند، که یک دارایی مالی را به بهای مشخص از طرف دیگر بخرد یا به او بفروشد. خریدار قرارداد باید مبلغی را به فروشنده بپردازد که آن را بهای اختیار یا حق شرط می گویند. هرگاه اختیار معامله به دارنده اختیار این حق را بدهد که از طرف دیگر دارایی مالی بخرد، این اختیار را اختیار خرید می گویند. اگر اختیار به دارنده اختیار این حق را بدهد که دارایی مالی را به طرف دیگر بفروشد، این اختیار را اختیار فروش می نامند.
علاوه بر این، اوراق مشتقه ای وجود دارند که مجموعه ای از قراردادهای آتی یا قراردادهای اختیار معامله هستند؛ این اوراق عبارتند از: قراردادهای معاوضه قراردادهای سقف و قراردادهای کف. بطور کلی نقش قراردادهای مشتقه راهی کم هزینه برای مهارکردن برخی خطرهای عمده در اختیار ناشر اوراق و سرمایه گذار قرار می دهد، در این مورد بازارهای اوراق مشتقه سه امتیاز نسبت به بازارهای نقدی (آتی) دارند:
1. هزینه کمتری نسبت به بازار نقدی دارند.
2. معاملات در بازار مشتقه سریعتر انجام می شود.
3. بازار مشتقه می تواند نقدینگی بیشتری از بازار نقدی جذب کند.
توسعه ابزارهای مالی در گسترش بازار:
سرمایه گذاری عبارت است از: به تعویق انداختن مصرف وجوه در حال حاضر، به امید دریافت عایدات بیشتر در آینده سرمایه گذاریها به دو دسته عمده تقسیم می شود:
1. سرمایه گذاریهای فیزیکی: این سرمایه‌گذاریها عبارت است از اجرای پروژه و طرحهای صنعتی که منجر به ایجاد دارایی فیزیکی ملموسی شود.
2. سرمایه گذاری مالی: این نوع سرمایه‌گذاری عبارتست از صرف پول برای خرید اوراق بهادار، مانند: اوراق قرضه، سهام ممتاز و غیره که می توان بعنوان سرمایه گذاری مستقیم طبقه بندی کرده، آن را به اوراق بهادار غیرقابل معامله و اوراق بهادار قابل معامله طبقه بندی کرد.
اوراق بهادار غیرقابل معامله را نمی‌توان در بازار خرید و فروش کرد و قابلیت تبدیل آنها به وجه نقد اندک است که در این مورد می توان از سپرده های پس انداز نام برد.
اوراق بهادار قابل معامله براحتی در بازار خرید و فروش می شوند و سرعت تبدیل به نقدینگی آنها زیاد است. این اوراق بهادار به اعتبار دیگر، به دو گروه عمده: اوراق بهادار بازار پول و اوراق بهادار بازار سرمایه، طبقه بندی می شوند. اوراق بهادار در بازار پول شامل:
الف- اسناد خزانه ب- گواهی سپرده ج- پذیره های بانکی د- اوراق تجاری ه- وام وجوه فدرال خ- وام های دلار اروپایی ز- قراردادهای بازخرید
اوراق یاد شده دارای چند ویژگی هستند:
1. نقدینگی بالا 2. سررسید کوتاه مدت تا 270 روز 3. خطر پایین عدم پرداخت 4. فاقد کوپن هستند و با کسر فروخته می‌شوند، بعبارت دیگر در زمان مورد نیاز وجه نقد می توان آنها را تنزیل کرد.
ابزارهای بازار سرمایه: از جمله ابزارهای این بازار که از نوع بلندمدت است، از اوراق سهام (سهام عادی، سهام ممتاز) و اوراق بهادار با درآمد ثابت می‌توان نام برد. بطور کلی نمودار (شماره 1) را می توان برای ابزار مالی ارائه داد:
بنابراین توجه به گستردگی این ابزارها، که در حال حاضر در اکثر بورسهای عمده جهان در حال معامله هستند، موجبات گستردگی بازار سرمایه کشورها می‌شوند و موسسات نیازمند از راه بازارهای اولیه و ثانویه نیازهای مالی خود را تامین کنند.
نتیجه گیری
با توجه به معرفی ابزارها در این مقاله از آنجاییکه تعداد محدودی از این ابزارها در بازار سرمایه ایران در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد باید گفت که پیچیدگی ابزار مالی به خودی خود اتفاق نمی افتد. این پیچیدگی حاصل پیچ وتاب شرایط اجتماعی است. طراحی ابزارهای پیچیده به منظور رفع نواقص ابزارهای اولیه است. ابزارهای جدید سرمایه گذاری حق انتخاب می دهند، خطر را کم می‌کنند، در نتیجه، امکان گردآوری و تجهیز آخرین خطرات باقی مانده پس انداز در جهت سرمایه گذاری فراهم می شود، میعان بازار افزایش می یابد، عمق و کارایی بازار و امکان گسترش مشارکت مردم فراهم می‌شود و اندازه بازار گسترش می یابد.
با توجه به سه کارکرد اقتصادی بازارهای مالی شامل 1. بهبود فرایند قیمت‌یابی؛ 2. افزودن بر نقدینگی؛ 3. کاهش هزینه های معاملات؛ بهتر است بازارها از کارآمدی لازم برخوردار باشند زیرا در بازارهای مالی کارآمد، قیمت ها بازتابی از کل اطلاعات گردآوری شده بوسیله همه دست اندرکاران بازار است. لازم است در بازار سرمایه ایران اقدامات زیر صورت پذیرد:
1. آزاد سازی و مقررات زدایی در بازار؛
2. تشدید روند نهادی شدن بازار مالی؛
3. ایجاد ابزارهای مالی بازارساز در بازار سرمایه کشور؛
4. پیشرفت تکنولوژی وابزارهای اطلاع رسانی برای استفاده کنندگان وسرمایه گذاران بالفعل وبالقوه؛
5. ایجاد بیمه و ابزارهای کاهش خطر برای سرمایه گذاران؛
6. ایجاد بازارگردانها و توسعه آنها در بازار بورس؛
7. توسعه سبد گردانها در بازار بورس؛
8. تاسیس شرکت تامین سرمایه در بازار بورس؛
9. ایجاد فرهنگ پس انداز و سرمایه گذاری آن در بازار سرمایه ایران؛
10. امنیت سرمایه گذاری در بازار سرمایه ایران.
ابزارهای مالی نقش بسزایی در گسترش بازار سرمایه ایفا می کنند و بازار سرمایه ایران نیاز ضروری به ابزارهای بازارساز و ابزارهای جدید مالی دارد تا بتواند وظیفه اصلی خود جهت جلب سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه ایفا نماید تا بازار سرمایه ایران از کارآمدی لازم در این زمینه برخوردار باشد.
