مقاله تاریخچه نمایش عروسکی در ایران
با توجه به رشد روزافزون علم و آموزشهای کوتاه مدت، مرکز توسعه آموزشهای مجازی پارس با هدف بالا بردن سطح علمی و کمک به تحقق این امر مقاله تاریخچه نمایش عروسكی در ایران را طراحی و در دسترس علاقمندان قرار داده است .
تاریخچه نمایش عروسكی در ایران
هنر عروسک گردانی هنری است که می توان گفت از هزاران سال پیش معمول بوده است. لکن کسی نمی داند در کجا و در چه زمانی عروسکها بوجود آمده اند. اما آنچه به تحقیق معلوم شده است در جوامع اولیه عروسکها برای مقاصد مذهبی استفاده می گردید.
در ایران به مانند سایر نقاط جهان با نمایش عروسكی احساس بیگانگی نخواهند كرد . چرا كه مردم ایران با این هنر آشنایی كامل دارند . با نگاهی گذار به نقاط مختلف ایران ، رابطه مردم با هنر نمایش عروسكی بخوبی دیده می شود . در ایران و اكثر مراسم و جشن ها بنوعی از عروسك استفاده می شود . هر چند كه ورود فرهنگ های مختلف تاثیرات عمده ای بر مراسم و آئین های ایرانیان گذاشته است با این وجود در بسیاری از نقاط این سرزمین مراسم و آیین هایی هر چند به صورت پراكنده با عروسك اجرا می شود كه در نوع خود بی نظیر و دیدنی است .
از جمله این مراسم می توان به تكتم گردانی در عید نوروز در نزد آذربایجانی ها و مراسم تمنای باران با چمچمه و نیز كتراكیشه به بازی دختران گیلانی اشاره كرد . چمچمه گلین عروسكی است كه با قاشق چوبی ساخته می شود و دختران آذربایجانی در تمنای باران دست به این مراسم می زنند .
دختران ده این عروسك را ساخته و بهمراه آن به خانه ها سرك می كشند و برای تهیه آش نذری مواد جمع می كنند و آنها را در مسجد جمع كرده و آش را پخته بین مردم تقسیم می كنند . و بعد برای بارش باران دعا می كنند. كتراكیشه ( كترا به معنای قاشق چوبی است ) هم بازی معمولی كودكان گیلانی است كه قاشق چوبی را با لباس پوشانده و می رقصانند و شعر می خوانند . اما نمایش عروسكی در ایران قدمتی طولانی دارد كه این فدمت به قرن 5 ه.ق باز می گردد.
بهرام بیضایی در كتاب نمایش در ایران به این امر اشاره دارد و اعتقاد دراد كه از دوره اسلامی این نمایش ها ( نمایش عروسكی ) تا قرن چهار اطلاع مستقیمی در دست نیست و از قرن پنجم به بعد است كه در شعرهای شاعران اشاره به این نمایش ها و تعدادی از واژه های آنان دیده می شود .
اسدی طوسی ( قرن 5 هجری ) در گرشاسبنامه هنگام وصف بی ثباتی طبیعت و ناپدیدار بودن زندگی می گوید « طبیعت در دست دو پرده ( ظاهرا شب و روز) آویخته است و از این رو تصاویر با سایه های گوناگون به هیئت جانداران بیرون می آید »
بی یقین در پیش از این هم نمایش عروسكی وجود داشته اما به لحاظ محدودیت دینی كمتر جرات خودنمایی داشت و با این حال هر از گاهی به نحوی از انحاء در میان مردم خودی نشان می داد تا یاد و خاطره خود را زنده نگه دارد . در اشعار عمر خیام بارها به واژه عروسك و عروسك باز برمی خوریم . مثلا :
ما همه لعبت كانیم و فلك لعبت باز از روی حقیقتم نه از روی مجاز
و این ها شواهدی است كه ما به طور حتم نشان می دهد از قرن ششم و هفتم هجری نمایش عروسكی در ایران رواج داشت و متعالی ترین و به زبان دیگر جا افتاه ترین شكل نمایش عروسكی در ایران خیمه شب بازی است كه در عین سادگی و بی پیرایگی تاثیرگذار و جالب است و اغلب توسط نمایش گران دوره گرد به اجرا در می آمده و عناصر تشكلیل دهنده آن عبارت بود از :
یك خیمه ، صندوق و چند عروسك نخی و كمانچه و تمبك و داستان اغلب این نمایش در حول محور چند قهرمان پابت به نام های سیاه ( مبارك ، یاقوت ، الماس و … ) پهلوان كچل ، ورور جادر ، پهلوان پنبه ، عروس ، سلطان سلیم و …. كه بر حسب موقعیت های كمیكی كه قرار می گیرند شكل می گیرند. البته باز هم برحسب داستان ممكن است شخصیتهایی به آن افزده شود ، اما هر چه بود شخصیت های این نمایش بیشتر اشخاص عام را در بر می گرفت و قصه ها قصه هایی عامیانه و شناخته شده بودند. با این حال نمایش عروسكی در ایران از محبوبیت فوق العاده ای برخوردار است و با وجود اینكه امروزه كمتر سراغی از آن در محافل هنری داریم ، ولی مشتاقانه در انتظار ظهور موفقیت آمیز آن در صحنه های نمایش این مرز و بوم هستیم .
مقاله تاریخچه نمایش عروسكی در ایران توسط کارشناسان واحد تحقیق و توسعه مرکز آموزش مجازی پارس تدوین گردیده است .
تاریخچه نمایش عروسكی در ایران
منبع: ویکی پدیا
