مقاله آموزش از راه دور

Distance Learningمطلب زیر چکیده ای از مطالب منتشر شده پیرامون  آموزش از راه دور بوده که شامل نکات و اطلاعاتی قابل توجهی درباره ی  آموزش از راه دور است.این مطلب در جهت آشنایی بیشتر کاربران با آموزش از راه دور توسط مرکز آموزش مجازی پارس گردآوری شده است.
سر فصل های مقاله آموزش از راه دور:

    ·       مقدمه ای بر آموزش از راه دور
    ·       عوامل پیدایش آموزش از راه دور
    ·       اهداف آموزش از راه دور
    ·      
    تاریخچه آموزش از راه دور در جهان
    ·       تاریخچه آموزش از راه دور در ایران
    ·       پیشینۀ آموزش از راه دور در ایران
    ·       وجه تمایز آموزش از راه دور و آموزش سنتی

 
مقدمه ای بر آموزش از راه دور :

آموزش از راه دور(DL) هر گونه یادگیری است که طی آن معلم و دانش آموز از نظر جغرافیایی دور از یکدیگر هستند. یادگیری از راه دور با استفاده از امکانات پست الکترونیکی، ویدیو، تلویزیون کابلی، رسانه ها و یا هر تکنولوژی مرتبط با اینترنت از قبیل تابلوی پیغام ها، اتاق گفتگو و کنفرانس های کامپیوتری یا ویدیویی امکان پذیر است. در واقع آموزش از راه دور یک سیستم هدایت شده یا فرآیندی است که یادگیرندگان را به منابع دور دست متصل می کند. در ضمن، می تواند به عنوان ابزاری برای یادگیری مکمل نیز بکار گرفته شود(جلالی1381).

آموزش از راه دور عبارت است از نوعی فرایند آموزشی که در آن تمامی یا بیشتر آموزش از طریق یاددهنده نسبت به فرد یادگیرنده فارغ از زمان و مکان انجام می گیرد، بدین مضمون که تمامی یا بخشی از ارتباط بین آموزگاران و آموزنده ها از طریق یک رسانه مصنوعی، خواه الکترونیک، خواه چاپی صورت می پذیرد. بنابرتعریف، در آموزش از راه دور ابزار نرمال یا اصلی ارتباط، فناوری است(مهر پویا،1384).

عوامل پیدایش آموزش از راه دور در ایران

1.       نیاز روز افزون و گسترده به آموزش

الف) افزایش پوشش تحصیلی

ب) تامین آموزش مادام العمر

2- وجود انواع محدودیت و ممنوعیت برای مخاطبین

الف) ترک تحصیل اجباری

ب) ترک تحصیل اختیاری

3- نارسایی سیستم آموزش سنتی رایج

الف) عدم پوشش کامل در داخل کشور

ب) ناتوانی نسبتاً مطلق در خارج از کشور

4- فراهم بودن امکان فنی گسترش آموزش ها

الف) ساز و کارهای مهندسی آموزشی

ب) آمادگی نسبی فراگیران

اهداف آموزش از راه دور

شاید در دهه‌های قبل، سیستم استادمحوری و حضور فیزیکی در کلاس درس، تنها راه ممکن برای ادامه تحصیل در هشت مرکز آموزش عالی بود، اما حالا با وجود توسعه روزافزون دنیای مجازی، آموزش‌های سنتی در دانشگاه‌ها با یک رقیب قدرتمند روبه‌رو شده است.

آموزش از راه دور با بهره‌گیری از جهان اینترنت برای انتقال مفاهیم آموزشی به دانشجویان، هم‌اکنون به عنوان یک روش علمی و موثر در سیستم آموزش عالی شناخته می‌شود که روزبه‌روز نیز هواداران آن در حال افزایش است.

این سیستم آموزشی موجب می‌شود دانشجوی مجازی، وقت و انرژی کمتری برای یادگیری صرف کند و بسته‌های آموزشی را از طریق پست الکترونیکی، بهره‌گیری از کلاس‌های مجازی و استفاده از کتابخانه الکترونیکی دریافت کند.

اما آموزش از راه دور مجازی در ایران با مولفه‌های استاندارد دانشگاه‌های مطرح جهان فاصله زیادی دارد؛ به نحوی که می‌توان گفت آموزش‌های از راه دور در ایران در مقایسه با آموزش‌های مجازی در کشورهای توسعه‌یافته، شبیه کودکی است که نه‌تنها هنوز یاد نگرفته بدرستی راه برود، بلکه زمین زیر پای او هم برای حرکت هموار نیست.

مطابق برنامه پنجم توسعه کشور، ظرفیت پذیرش دانشجویان مجازی در کشور ما باید تا سقف 25 درصد افزایش یابد، اما با توجه به نبود زیرساخت‌های لازم برای توسعه این آموزش نوین در کشور، آموزش‌های مجازی نتوانسته جایگاه خود را در نظام آموزش عالی ایران پیدا کند.

براساس آمارهای ، هم‌اکنون بیش از 22 هزار دانشجوی مجازی در کشور ما تحصیل می‌کنند، اما با توجه به جمعیت چهار میلیونی دانشجویان ایرانی، می‌توانیم بگوییم ‌حتی یک درصد از دانشجویان کشور هم در دوره‌های مجازی تحصیل نمی‌کنند؛ در حالی که این سیستم آموزشی می‌تواند براحتی در هزینه‌های آموزش عالی صرفه‌جویی کند.

در این شیوه آموزشی، به کلاس درس، ساختمان دانشگاه و امکانات آموزش‌های سنتی نیاز چندانی نیست و به همین دلیل نیز در این مدل آموزشی می‌توان با صرف بودجه‌ای اندک، دانشجویان بیشتری را با کیفیت آموزش بالاتر جذب کرد، اما با وجود این کارکردهای پرشمار، همچنان جای خالی این الگوی آموزشی در کشور ما احساس می‌‌شود.

یکی از عمده چالش‌های پیش‌روی آموزش مجازی در کشور ما، سرعت پایین اینترنت است؛ طوری که مطابق آمارهای رسمی، کشور ما در بخش سرعت دانلود اینترنتی، در بین 168 کشور جهان در جایگاه 167 قرار دارد.

در واقع، نمی‌توان با وجود سرعت پایین اینترنت و سایر محدودیت‌های اینترنتی در ایران، امیدوار بود که آموزش مجازی بتواند در یک بازه زمانی میان‌مدت، بین دانشجویان کشور نفوذ و اعتبار گسترده‌ای پیدا کند.

از سوی دیگر، یکی از اصلی‌ترین الزام‌ها برای توسعه آموزش مجازی، وجود حداقل یک کتابخانه الکترونیکی و دیجیتال در هر دانشگاه است تا دانشجویان بتوانند از محتوای علمی کتاب‌ها بهره ببرند، اما در بیشتر دانشگاه‌های مجری آموزش مجازی در ایران، نشانی از کتابخانه الکترونیکی وجود ندارد.

جدای از مشکلات توسعه آموزش مجازی در ایران، اعتبار مدارک صادر شده هم جای بحث و ابهام دارد؛ یعنی در حالی که می‌گوید هیچ فرقی بین مدارک صادر شده از سوی سیستم آموزش‌های سنتی با آموزش‌های مجازی وجود ندارد، اما بسیاری از دانشجویان غیرحضوری با این ادعا موافق نیستند.

در بیشتر موارد، دانشجویان رشته‌های مجازی برای ورود به بازار کار، شانس کمتری برای رقابت با دانشجویان غیرمجازی دارند و به دلیل نهادینه نشدن فرهنگ آموزش‌های غیرحضوری، همچنان تصور بسیاری از دانشجویان و حتی استادان دانشگاه‌های کشور ما بر برتری آموزش‌های سنتی است.

با وجود آن که ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های ما در مقطع تحصیلات تکمیلی بسیار پایین است و مطابق آمارهای سازمان سنجش نیز، شانس قبول‌شدگان آزمون کارشناسی ارشد به زحمت به 10 درصد می‌رسد، اما همچنان آموزش‌های مجازی مهجور مانده است؛ در حالی که می‌توان با تکیه بر آموزش‌های مجازی و صرف بودجه‌های متناسب برای توسعه این الگوی نوین آموزشی، شرایطی را پیش آورد که بخشی از تقاضاهای تحصیلات تکمیلی در کشور ما با شیوه‌های آموزش مجازی در دانشگاه‌ها پاسخ داده شود.

در مورد اینکه چرا آموزش از راه دور به وجود آمد، صاحب نظران امور آموزش اظهار نظرهای مختلفی نموده اند، رشد جمعیت و افزایش تقاضای آموزش عالی، به علاوه توانایی های خاص نظام آموزش از راه دور در پاسخ به تقاضای عمومی یکی از عوامل ایجاد این نظام بوده است. دانیل یکی از عوامل مهم پیدایش این شیوه آموزش را رشد تکنولوژی می داند و معتقد است روی آوردن کشورهای جهان سوم به آموزش از راه دور ریشه در ویژگیهای و قابلیت های این نوع آموزش در پاسخگویی به نیاز جوامع دارد و عللی مانند ارزان بودن، قدرت پوشش وسیعتر، انعطاف، نیاز کمتر به اعضای هیات علمی را در رشد آموزش از راه دور موثر می داند (دانیل، 1996).

تاریخچه آموزش از راه دور در جهان

آموزش غیر حضوری، یا آموزش مکاتبه ای در دهه اول سال 1700 میلادی آغاز شده است. هنوز هم در نقاط مختلف دنیا از جمله در ایران از این شیوه آموزش برای تحصیل و یادگیری، استفاده می شود. آموزش مکاتبه ای که با نامه نگاری مدرسه یا موسسه های واجد شرایط اداره می شد و بین دانشجویان و استادان از طریق نامه نگاری ارتباط برقرار می گردید، مورد توجه دانشجویان و دانش آموزان بود. هم زمان با ایالت متحده امریکا که در زمینه آموزش از راه دور فعالیت داشت، کشورهای اورپایی دوره های آموزش را قبل از سال 1840 به صورت جزوه های خلاصه شده آغاز کرده بودند. اولین دوره آموزش از راه دور  دانشگاهی که در سال 1892 تاسیس شد، با اتکا بر اداره پست اداره می شد. روش های بهره گیری از آموزش غیر حضوری مبتنی بر فناوری به اوایل دهه 1900 میلادی باز می گردد. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت و مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال 1921 صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب می شود. در سال 1960 با تکامل و پیشرفت رسانه ها، فناوری آموزش از راه دور نیز دچار تغییر شد و به جای تکیه بر نظام پستی، دانشگاهها با استفاده ترکیبی از ابزار چند رسانه ای، جهت پشتیبانی آموزشی از دانشجویان ثبت می گردند، به نحوی که علاوه بر انگلستان و امریکا در سایر کشورهای اروپایی و آسیایی موسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت. امروزه آموزش و یادگیری الکترونیکی مبتنی بر استفاده از فناوریهای جدید، ابزاری برای انتقال دانش روز که می تواند انواع تخصص و مهارت در رشته های متفاوت را در اختیار دانش پژوهان قرار دهد. در واقع آموزش الکترونیکی ثابت کرده است که 20 تا 25 درصد یادگیری را نسبت به کلاس های درس سنتی افزایش می دهد (حسن زاده، 1381، ص 124).

تاریخچه آموزش از راه دور در ایران

تاریخچه آموزش الکترونیکی در ایران به زمان بهره گیری از ابزارهای کمک آموزشی سمعی- بصری شامل نمایش اسلاید و فیلم های آموزشی در کلاس درس باز می گردد. پس از آن تلویزیون آموزشی ملی ایران رسماً به عنوان امر آموزش همگانی از طریق این رسانه در سراسر کشور پرداخت. در ایران دانشگاه ابوریحان بیرونی درسال 1350 شمسی برای نخستین بار نسبت به ارائه آموزش های از راه دور،به صورت مکاتبه ای در هشت رشته تحصیلی اقدام کرد.از سال 1359 تا 1366 آموزش  از راه دور در ایران وجود نداشت. اما درخلال این سالها انجام دادن مطالعات و بررسی اولیه منجر به تاسیس دانشگاه پیام نور (1366) و آغاز به کار آن شد (عظیمی، 1383).

 در پایان دهه هفتاد آموزش مجازی در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و طرح هایی تحت این عنوان آغاز شد. در سال 1380 سایت دانشگاه مجازی دانشگاه تهران با ارائه نه درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال بهره برداری شد. در همان سال وزرات علوم، تحقیقات و فناوری از تاسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت، ولی به صورت موسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور، خدمات آموزش ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادی از دانشگاهها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزء برنامه های خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروس را به صورت تک درس برای دانشجویان حضوری خود ارائه کرده اند. اندکی بعد از اقدام دانشگاهها در استفاده از روش یادگیری الکترونیکی، آموزش و پرورش که بزرگترین بخش آموزشی کشور است، فعالیتهایی را در این زمینه شروع کرد و در حال حاضر تعدادی موسسه خصوصی نیز از روش آموزش الکترونیکی بهره مندند (عاصمی، 1385، ص 166).

پیشینۀ آموزش از راه دور در ایران

     2-1  دانشگاه ابوریحان بیرونی

برای اولین بار در ایران در سال 1350 دانشکده ای در دانشگاه ابوریحان بیرونی برای ارائه آموزش از راه دور و به طریق «مکاتبه ای» شکل گرفت که مقدمات آن از سال 1348 به بعد فراهم آمده بود. این دانشکده که با نام دانشکده مکاتبه ای فعالیت خود را در چهار رشته تحصیلی آغاز کرده بود، به زودی در هفت رشتۀ تحصیلی شیمی- طبیعی، فیزیک-ریاضی، زبان و ادبیات فارسی ، آموزش و پرورش ابتدایی، اقتصاد و تعاون روستایی، مدیریت خدمات –بانکی (مقطع فوق دیپلم)، ومدیریت خدمات فنی(مقطع فوق دیپلم) به فعالیت خود ادامه داد. این دانشکده بعداً بر تعداد دانشجویان و رشته های تحصیلی خود افزود و به دو دانشکده « علوم انسانی» و«علوم اجتماعی» تفکیک شد.

آموزش از راه دور در دانشگاه ابوریحان بیرونی ، تلفیق مجموعه ای از ابزارهای آموزش حضوری وآموزش از راه دور بود. کتاب و مواد چاپی محور اصلی این ابزارها به شمار می آمد و در حقیقت اساس آموزش مکاتبه ای را تشکیل می داد. در این نظام به منظور ارائه خدمات آموزشی و سنجش آن از مواد و مطالب درسی ، کتب و مطالب مفید جنبی ، آزمون های درسی ضمن سال، مواد کمک آموزشی، کتابخانه، دفترچه های مخصوص مکاتبه با استادان برای رفع اشکالات درسی، آموزش های حضوری و امتحانات پایان نیم سال تحصیلی استفاده می شد. دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال 1359 به کار خود خاتمه داد. این دانشگاه در خلال سال های 59-1350 در مجموع 1779 نفر در مقطع کاردانی و 1305 نفر در مقطع کارشناسی فارغ التحصیل داشته است(عظیمی،1386).

    2-2- دانشگاه آزاد ایران

یکسال پس از تاسیس نظام آموزش مکاتبه ای در دانشگاه ابوریحان - یعنی در سال 1351- دست اندرکاران امور آموزش عالی در اندیشۀ تاسیس دانشگاهی بودند که قادر به ارائه آموزش از راه دور باشد. پس از انجام مطالعات مقدماتی ، دانشگاه آزاد ایران در سال 1352 تاسیس شد. هدف اساسی از این تاسیس، افزایش ظرفیت پذیرش نظام آموزش عالی ایران برای تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد بود. وهمچنین تصمیم گرفته شد که گروه های تهیه مواد درسی تشکیل شوند. بدین ترتیب متون درسی خودآموز به عنوان مهم ترین رسانه آموزشی دانشگاه در نظر گرفته شد، زیرا برنامه ریزان اعتقاد داشتند که متون خود آموز به دانشجویان اجازه می دهد در مکان و زمان دلخواه خود به مطالعه بپردازند. رسانه های دیگری نیز مدنظر بودند که نوارهای صوتی و تصویری، آزمایشگاه ، فیلم های آموزشی ، کیت های آموزشی و کلاس های حضوری را شامل می شد . سرانجام این دانشگاه فعالیت آموزشی خود را با پذیرش اولین گروه دانشجویان در بهمن ماه 1356 آغاز کرد . تعداد اعضای هیات علمی دانشگاه جمعا 128 نفر و تعداد کل کارکنان دانشگاه به 397 نفر بالغ گردید . تراکم کار بیش از حد گروه های تهیه درس و کار آماده سازی متون درسی و مواد دیداری – شنیداری و مجموعه های آموزشی و کمک آموزشی ، ضرورت استفاده از خدمات پاره وقت تعدادی از متخصصان را برای کمک به گروه های مزبور غیر قابل اجتناب می نمود ، از این لحاظ دانشگاه کلیه امکانات خود را برای همکاری این متخصصان بکار گرفت . این دانشگاه بدون داشتن فارغ تحصیل در سال 1359 به کار خود خاتمه داد .(همان منبع ) .

        2-3 دانشگاه پیام نور

دانشگاه پیام نور تنها دانشگاه موجود در جمهوری اسلامی ایران است که براساس نظام آموزش از راه دور (نظام آموزش باز ) تاسیس شده است . از سال 1359 تا 1366 آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت . اما در خلال این سال ها اولیای امور آموزش عالی کشور اندیشه تاسیس موسسه آموزش عالی دیگری را در سر می پروراندند . پس از انجام مطالعات و بررسی های اولیه ، دانشگاه پیام نور در سال 1366 تاسیس شد. از اهداف ایجاد دانشگاه پیام نور می توان به موارد زیر اشاره کرد :

- ارتقاء سطح علمی و فرهنگی جامعه

- فراهم کردن امکان ادامه تحصیل در همه ی نقاط کشور

- افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه ها با استفاده از نیروها و امکانات بالقوه جامعه موجود در نظام سنتی

- تربیت بخشی از نیروهای متخصص جامعه

مواد آموزشی مورد استفاده در این دانشگاه کتاب های خودآموز، کتاب های جنبی ، نوارهای تصویری (ویدئویی ) ، نوارهای صوتی ، سی دی های آموزشی، نرم افزارهای چند رسانه ای دروس در قالب برنامه «پاور پوینت» و کیت های آزمایشگاهی است . این دانشگاه برای اکثر دروس کتاب خودآموز تهیه کرده است که از طریق مراکز و کتاب فروشی ها توزیع می شود . حضور در کلاس های درسی این دانشگاه به جز برای دروس عملی و آزمایشگاهی الزامی نمی باشد و برای دانشجویانی که در تمامی کلاس های رفع اشکال هر یک از دروس حضور داشته باشند از شش نمره فعالیت کلاسی بهره مند می شوند. مدارک تحصیلی این دانشگاه همانند مدارک تحصیلی سایر دانشگاه های دولتی ، معتبر بوده و برای ادامه تحصیل در داخل و خارج از کشور از اعتبار لازم برخوردارند. مقاطع تحصیلی این دانشگاه عبارتند از : کارشناسی (لیسانس)، کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) و دکتری تخصصی (PH.D). این دانشگاه در حال حاضر در رشته های علوم پزشکی ، دانشجو ندارد. حداقل نمره قبولی در هر یک از دروس در مقطع کارشناسی 10 ، مقطع کارشناسی ارشد 12 و دکتری تخصصی 14 می باشد. تمامی برنامه های درسی و سرفصل دروس ارائه شده این دانشگاه ، مطابق با سر فصل ، تحقیقات و فن آوری است .در سال های اخیر ، دانشگاه پیام نور با توجه به افزایش تقاضا در بین داوطلبان ورود به مقاطع عالی از بعد ساختاری و جغرافیایی گسترش قابل توجهی کرده است . در سال تحصیلی 86-1385 ،این دانشگاه با 11 منطقه آموزشی در حدود 683 هزار نفر دانشجو داشته است که در 457 مرکز این دانشگاه مشغول تحصیل   می باشند . این دانشگاه با گسترش دورۀ تحصیلات تکمیلی 124 رشته گرایش کارشناسی ارشد و 28 رشته گرایش دوره دکتری تخصصی به فعالیت خود ادامه می دهد. اعتبار عمرانی این دانشگاه تا تیر ماه 1384 در حدود 2.3 میلیارد تومان بوده است (سیدآقایی ،1386) .

وجه تمایز آموزش از راه دور و آموزش سنتی

شاید حدود 95 درصد از کل آموزش رسمی بزرگسالان در کلاسهای درس ارائه می شود. پیشرفتهایی از قبیل آموزش به کمک کامپییوتر، تلویزیون مدار بسته و ابزارآلات آموزشی دیگر، باعث شد تا شرایط مزرعه و میدان، به کلاس درس منتقل شود. الگوهای قدیمی و سنتی آموزش و تدریس بر استاندارد سازی، برابری و اجرا پایه ریزی شده است. برای مثال آموزش از طریق محتوای یکسان، به میزان زمان یکسانی و برای فراگیران داخل دانشکده در زمان یکسان انجام می گیرد (گادولیا[1]، 2002).

آموزش از راه دور پدیده ای است که در پی تمایل فراگیران به دسترسی غیر حضوری به مطالب درسی، محدودیت های زمانی، مکانی و مشکلات حضور اجباری به موقع در کلاسهای درسی به وجود آمد ( آنونیمیوس[2]، 2001).

ثبت نام در دوره مربی آموزش الکترونیکی